संकटमा सीमा : नेपाल–भारत छुट्याउने ४५ सीमास्तम्भ वर्षौदेखि गायव
‘हामीले मात्र चासो दिएर नहुने रहेछ, राज्यले नदेखेपछि कहाँ जोगिन्छ सीमा ।’
इलाम, ५ मंसिर । इलामको मानेभञ्ज्याङ्गदेखि जिर्मलेसम्मको भारतीय सीमा क्षेत्रमा मात्र ४५ सीमास्तम्भ वर्षौदेखि गायव छन् ।
नेपाल सरकारले हराएका सीमास्तम्भ वर्षौसम्म अद्यावधिक गर्न नसक्दा भारतीय सीमा क्षेत्रमा बस्दै आएका नेपालीहरुले विभिन्न समस्या झेल्नु परिरहेको छ । केहि वर्षअघि नेपाल–भारत अधिकारीहरुले सीमा क्षेत्रको अनुगमन गरेको भए पनि त्यसपछि सीमास्तम्भ पुनर्निर्माणका कुनै योजना आउन नसकेको सीमा प्रशासन कार्यालय पशुपतिनगरले जनाएको छ ।
सो समयमा नेपालका तर्फबाट सीमा विभागका उपमहानिर्देशक मधुसुधन अधिकारी, प्रमुख नापी अधिकृत तथा सीमा व्यवस्थापन प्रमुख दिपक दाहाल, सीमा अनुगमन विभागका अधिकृत पुण्यप्रसाद पौडेल र मनोजप्रसाद सिंह, शहरी विकास तथा भवन निर्माण डिभिजनका इन्जिनियर पारस अधिकारी साथै भारततर्फबाट सुकियास्थित भूमिसुधार कार्यालयका अधिकृत स्जाट्लर लटेला र रुद्र क्षेत्री सम्मिलित टोलीले नेपाल–भारत सीमास्तम्भहरुको अनुगमन गरेको थियो ।
टोलीमा नेपालका सशस्त्र प्रहरी र भारतका सीमा सुरक्षा बल (एसएसबी) समेत सहभागी थिए ।
वर्षाको समयमा आएको उक्त टोलीले पनि नेपाल–भारत छुट्याउने सबै स्थानका सीमास्तम्भहरुको अनुगमन नगरी फर्किएको थियो । सहजै पुग्ने ठाउँमा टोलीले सीमा अनुगमन गरे पनि बढी समस्या देखिएको सन्तपुर र मानेभञ्ज्याङ्ग क्षेत्रका सीमास्तम्भ अनुगमन नगरी फर्किएको थियो ।
उक्त अनुगमनबाट इलामको जिर्मलेका ८०, ८१ र ८२ नम्बरका ३ मुख्य सीमास्तम्भ (जङ्गगे पिलर), १० सब्सी दायरी पिलर (एसपी) र २९ माइनर पिलर (एमपी) गायब भएको पाइएको कार्यालयले जनाएको थियो । हराएका सीमास्तम्भको संकेतका लागि राखिएका ३ रिफ्लेक्ट पिलर (आरपी) पनि अझैसम्म भेटिएका छैनन् । विभागको तथ्याङ्कमा यस क्षेत्रमा तीनै प्रकारका जम्मा एक सय सात सीमास्तम्भ हुनुपर्ने उल्लेख छ ।
अनुगमनपछिको तथ्याङ्कमा पाँच मुख्य सीमास्तम्भ, ४३ एसपी र ४५ एमपी हुनुपर्ने र अहिले भएका सीमास्तम्भ पनि जीर्ण भएकाले मर्मत गर्नुपर्ने अवस्थामा पाइएका छन् । भारतीय पक्षले भने नेपालसँग समन्वय नगरी सीमाको अनुगमन गरेर लागत अनुमान समेत निकालिसकेको पाएको विभागले अनुगमनका क्रममा बताएको थियो ।
दुबै देशबीचका सीमास्तम्भमध्ये जोडी नम्बर रहेका स्तम्भ भारतले र बिजोडी नम्बर रहेका स्तम्भ नेपालले निर्माण गर्ने प्रावधान रहेको जनाइएको छ । विभागले सन् २००७ मा पनि यो क्षेत्रका सीमास्तम्भ अनुगमन गरी नक्सा तयार पारेको थियो । तर नेपालले भने अहिलेसम्म सीमा स्तम्भ अद्यावधिक गर्न चासो नदेखाएको स्थानीय बताउँछन् ।
सरकारले पूर्वको नेपाल–भारत सीमा स्तम्भ पटक–पटक अनुगमन गरेपछि संरक्षणका लागि कुनै काम नगरेको गुनासो गर्छन् । सीमा क्षेत्रको नेपाली बजार मानेभञ्ज्याङ्गका पासाङ्ग तामाङ्ग सरकारले नभई सीमा क्षेत्रका नेपालीहरुले अहिलेसम्म नेपाल–भारत सीमास्तम्भ जोगाई राखेको बताउँदै भन्छन्–‘हामीले मात्र चासो दिएर नहुने रहेछ, राज्यले नदेखेपछि कहाँ जोगिन्छ सीमा ।’
