गुलाफको आत्मा

यो अत्तर गुलाफको तेललाई बारम्बार आसवन वा डिस्टिल गरी गाढा पारेर तयार गरिन्छ। यो अत्तरमा गुलाफको शुद्ध तेल मात्र हुन्छ अरु केही पनि मिसाइएको हुँदैन।

सम्राट जहाँगीर (१५६९-१६२७) ले आफ्नो आत्मकथा, तुजुकी जहाँगीरीमा लेखेका छन्, “गुलाफको आत्माको उत्कृष्टतासँग दाँज्न मिल्ने अर्को बास्ना दुनियाँमा छैन।…..त्यसले मन हल्का बनाउँछ र आत्मालाई नै तरोताजा तुल्याइदिन्छ।”

एक किलो ‘रुह अल गुलाब’ तयार पार्न सामान्यभन्दा झण्डै दोब्बर मात्रामा गुलाफको फूल आवश्यक पर्दछ- आठ टन जति। मुन्नालाल एण्ड सन्स् कहाँ त्यस्तो एक किलो अत्तरको थोक मूल्य १८ हजार डलर वा झण्डै १८ लाख नेपाली रुपैयाँ पर्छ।

भारतमा अझै पनि केही धनाढ्य ग्राहकहरु छन् जसले प्राकृतिक फूलबाट बनेका अत्तर र रुह अल गुलाब किन्ने गर्छन्। तर कन्नौज शहरको सबैभन्दा ठूलो आन्तरिक बजार भने सुर्ती जर्दा उद्योग बन्न पुगेको छ।
गुलाफको शु्द्ध तेल सिधै पनि खान सकिने उत्पादन हो र त्यसको थोरै मात्रा पनि सुर्तीको ठूलै थुप्रोलाई सुगन्धित तुल्याउन पर्याप्त हुन्छ।

भारतबाहिर अत्तरको ठूलो बजार मध्यपूर्वका देशहरु हुन् जहाँ देगमा फूल उमालेर बनाइएका अत्तरहरुलाई निकै पहिलेदेखि नै ठूलो महत्त्व दिने गरिन्छ। त्यहाँ यस्ता अत्तर किनेर प्रयोग गर्न सक्ने आर्थिक क्षमता भएका ग्राहकहरु पनि रहेका छन्।

सन् २०१४ मा साउदी अरेबियामा अत्तरको व्यापारको आकार १.४ अर्ब डलर रहेको बताइन्छ। एकजना औसत साउदी पारखीले एक महिनामा अत्तरमा मात्र सातसय डलर खर्च गर्ने गरेको अनुमान छ।

“अत्तरको बास्नाले मलाई गुलाफको बगैंचामा टहलिएको जस्तो वा ताजा फूलको गुच्छा नजिकै बसेको जस्तो अनुभव गराउँछ”, रुह अल गुलाबको बयान गर्दै कुवेतकी महिला हुस्साह अल-तामिमि भन्छिन्। “त्यो एकदमै चर्को पनि हुनु हुँदैन र त्यसको बास्ना एकदमै प्राकृतिक हुनुपर्छ।”

पूर्ण रुपमा प्राकृतिक भएकाले पनि भारत र मध्यपूर्वमा मुस्लिमहरुले अत्तरलाई महत्त्व दिन्छन्। त्यस्ता अत्तर अल्कोहलमा नमिसाइ सिधै जीउमा लगाउन सकिन्छ। यस दृष्टिले पनि फूलबाट बन्ने अत्तरहरु रसायनबाट बनाइएका र स्प्रे गरेर लगाइने आधुनिक ‘सेन्ट’ भन्दा भिन्न हुन्।

अत्तर जति पुरानो हुन्छ खाडी क्षेत्रमा त्यसको मूल्य झन् बढी हुन्छ। त्यही भएर पुरानो समयदेखि नै त्यहाँ विवाहका बेला नवदुलहीलाई बास्नादार धूप र सुनका साथै अत्तर पनि कन्तुरमा हालेर उपहार दिने चलन रहेको छ।

अर्की ३१ वर्षीया कुवेती महिला दलाल अल साने भन्छिन्, “जब मेरा बुवाले मेरी आमासँग विवाह गर्ने विचार गर्नु भयो उहाँले बिहेको कुरा चलाउनका लागि उपहार दिने सर्वोत्तम अत्तर किन्न स्वयं भारतको यात्रा गर्नुभएको थियो।” उनी भन्छिन्, “त्यसबेलाका केही अत्तर अझै पनि मेरी आमासँग छ। आफ्ना छोरीहरुको बिहेमा दिनुपर्छ भनेर उहाँले त्यसलाई साँचेर राख्‍नुभएको छ।”

पुरुषहरुले पनि अत्तर लगाउँछन्। वास्तावमा खाडी क्षेत्रमा गुलाफको अत्तर परापूर्वकाल देखि नै पुरुषले प्रयोग गर्ने बास्नाका रुपमा प्रचलित थियो। महिलाहरुले पनि त्यसको प्रयोग गर्न थालेका धेरै समय भएको छैन।

अल साने भन्छिन्, “मेरो बुवाले घरमा पाहुनालाई स्वागत गर्नुअघि हातमा गुलाफको अत्तर लगाउनुहुन्छ – बुढी औंला र चोर औंलाको बीचमा। त्यसो हुनाले उहाँसँग हात मिलाउनेहरुको हात पनि लामो समयसम्म बास्नादार रहिरहन्छ।”

शताब्दीऔं देखि अरब व्यापारीहरुले मसला र अत्तरसँग साटेर बास्ना आउने धूपको कारोबार गर्ने गर्दथे तर पछिल्लो पटक सन् १९०० को आरम्भतिर कुवेतमा त्यस्तो व्यापार निकै फस्टाएको थियो।

सन् १९२५ मा कुवेत सिटीको स्थानीय बजार सुकमा सुलेमान अल मरशुदले अत्तरमात्र बेच्ने पहिलो पसल अत्येब अल मरशुदको स्थापना गरेका थिए। उनी धाउ भनिने डुंगा चढेर आफ्ना बुबासँग नियमित रुपमा भारतको यात्रा गर्ने गर्दथे। अब त्यो पसल सुलेमानका छोरा वालीदले चलाउँछन्। उनले भारतका अत्तर उत्पादकहरुसँग आफ्ना हजुरबुवाले स्थापना गरेका सम्बन्धलाई निरन्तरता दिइरहेका छन्।

आजकाल कुवेतका सुकहरुमा अत्तर पसलहरु छ्यापछ्याप्ती छन्। बल्गेरिया र टर्कीबाट ल्याइएका गुलाफका अत्तरहरुले ठूलो महत्त्व पाएका छन्। तर कन्नौजमा बनेको रुह अल गुलाब को महत्त्व बेजोड नै छ। अत्येब अल मरशूद पसलमा त्यो अत्तर एक तोलाको झण्डै दुईसय कुवेती दिनार वा ६५० अमेरिकी डलर पर्छ।

उच्चतम शुद्धता भएको अपेक्षा गरिने विलासी वस्तुका रुपमा प्रतिष्ठित त्यो अत्तरका इच्छुक र पारखी ग्राहकहरु कायमै छन्।

वालीद अल मरशूद भन्छन्, “जुन अत्तर बनाउन जति गाह्रो हुन्छ, त्यस्तो अत्तर त्यति नै बढी मूल्यवान हुन्छ।”